1-4. ปฐมปุพฺเพสมฺโพธสุตฺตาทิวณฺณนา

[13-16] ทฺวีสุปิ สุตฺเตสุ อายตนานํ วเสน เทสนา เอกรสาวาติ ‘‘ปฐมทุติเยสู’’ติ เอกชฺฌํ ปทุทฺธาโร กโตฯ อาหิโต อหํมาโน เอตฺถาติ อตฺตา, อตฺตภาโวฯ อตฺตานมธิ อชฺฌตฺตํ, ตปฺปริยาปนฺนตฺตา ตตฺถ ภวานิ อชฺฌตฺติกานิ, เตสํ อชฺฌตฺติกานํฯ อชฺฌตฺตญฺจ นาม อชฺฌตฺตชฺฌตฺตํ , นิยกชฺฌตฺตํ, โคจรชฺฌตฺตํ, วิสยชฺฌตฺตนฺติ จตุพฺพิธํฯ ตตฺถ อชฺฌตฺตชฺฌตฺตํ อชฺฌตฺเต ภวนฺติ อชฺฌตฺติกนฺติ อาห ‘‘อชฺฌตฺตชฺฌตฺตวเสน อชฺฌตฺติกาน’’นฺติฯ เตสํ จกฺขาทีนํ อชฺฌตฺเตสุปิ อชฺฌตฺติกภาโว อธิกสิเนหวตฺถุตายาติ อาห ‘‘ฉนฺทราคสฺส อธิมตฺตพลวตายา’’ติฯ อิทานิ ตตฺถ ตมตฺถํ ปฏิโยคินา สทฺธิํ อุทาหรณวเสน ทสฺเสนฺโต ‘‘มนุสฺสานํ หี’’ติอาทิมาหฯ ตํ อุตฺตานเมวฯ พาหิรานีติ อชฺฌตฺติกโต พหิ ภวานิฯ

ปฐมปุพฺเพสมฺโพธสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-6. ปฐมโนเจอสฺสาทสุตฺตาทิวณฺณนา

[17-18] นิกฺขนฺตาติ โลกโต นิกฺขนฺตาฯ วิสํยุตฺตา สํโยคเหตูนํ กิเลสานํ ปหีนตฺตา โน สํยุตฺตาฯ โน อธิมุตฺตาติ น อุสฺสุกฺกชาตาฯ วิมริยาที…เป.… เจตสาติ วิคตกิเลสวฏฺฏมริยาทตาย นิมฺมริยาทีกเตน จิตฺเตนฯ จตุสจฺจเมว กถิตํ จกฺขาทีนํ อสฺสาทาทิโน กถิตตฺตาฯ

ปฐมโนเจอสฺสาทสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-10. ปฐมาภินนฺทสุตฺตาทิวณฺณนา

[19-22] วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตํ อภินนฺทนานํ อุปฺปาทนิโรธานญฺจ วเสน เทสนาย ปวตฺตตฺตาฯ อนุปุพฺพกถาติ อาทิโต ปฏฺฐาย ปทตฺถวณฺณนาฯ เนสนฺติ สุตฺตานํฯ

ปฐมาภินนฺทสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ยมกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สพฺพวคฺโค

1. สพฺพสุตฺตวณฺณนา

[23] สพฺพ-สทฺโท ปกรณวเสน กตฺถจิ สปฺปเทเสปิ ปวตฺตตีติ ตโต นิวตฺตนตฺถํ อนวเสสวิสเยน สพฺพ-สทฺเทน วิเสเสตฺวา วุตฺตํ ‘‘สพฺพสพฺพ’’นฺติ, สพฺพเมว หุตฺวา สพฺพนฺติ อตฺโถฯ อายตนภาวํ สพฺพํ อายตนสพฺพํ, เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ

ตสฺส อวิสยาภาวโต น อทฺทิฏฺฐมิธตฺถิ กิญฺจีติฯ อิธาติ นิปาตมตฺตํ, อิธ วา สเทวเก โลเก, ทสฺสนภูเตน ญาเณน อทิฏฺฐํ นาม กิญฺจิ นตฺถีติ อตฺโถฯ ยทิ เอวํ อนุมานวิสยํ นุ โข กถนฺติ อาห ‘‘อโถ อวิญฺญาต’’นฺติฯ อญฺเญสํ อปจฺจกฺขมฺปิ อวิญฺญาตํ ตสฺส กิญฺจิ นตฺถีติ อทิฏฺฐํ อวิญฺญาตํ นตฺถิฯ ปจฺจุปฺปนฺนํ อตีตเมว เญยฺยํ คหิตํ, อนาคตํ นุ โข กถนฺติ อาห – ‘‘อชานิตพฺพ’’นฺติ, ตสฺส กิญฺจิ นตฺถีติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ ชานิตุํ ญาตุํ อสกฺกุเณยฺยํ นาม ตสฺส กิญฺจิ นตฺถีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สพฺพํ อภิญฺญาสี’’ติอาทิฯ

สกลสฺส สกฺกายธมฺมสฺส ปริคฺคหิตตฺตา สกฺกายสพฺพํฯ สพฺพธมฺเมสูติ ปญฺจนฺนํ ทฺวารานํ อารมฺมณภูเตสุ สพฺเพสุ ธมฺเมสุฯ ยสฺมา ฉสุปิ อารมฺมเณสุ คหิเตสุ ปเทสสพฺพํ นาม น โหติ, ตสฺมา ‘‘ปญฺจารมฺมณมตฺต’’นฺติ วุตฺตํฯ ปเทสสพฺพํ สกฺกายสพฺพํ น ปาปุณาติ ตสฺส เตภูมกธมฺเมสุ เอกเทสสฺส อสงฺคณฺหนโตฯ สกฺกายสพฺพํ อายตนสพฺพํ น ปาปุณาติ โลกุตฺตรธมฺมานํ อสงฺคณฺหนโตฯ อายตนสพฺพํ สพฺพสพฺพํ น ปาปุณาติฯ ยสฺมา อายตนสพฺเพน จตุภูมกธมฺมาว ปริคฺคหิตา, น ลกฺขณปญฺญตฺติโย, ยสฺมา สพฺพสพฺพํ ทสฺเสนฺเตน พุทฺธญาณวิสโย ทสฺสิโต, ตสฺมา ‘‘สพฺพสพฺพํ น ปาปุณาตี’’ติ เอตฺถาปิ ‘‘กสฺมา…เป.… นตฺถิตายา’’ติ สพฺพํ ญาตารมฺมเณเนว ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ กตํฯ ‘‘อายตนสพฺเพปิ อิธ วิปสฺสนุปคธมฺมาว คเหตพฺพา อภิญฺเญยฺยนิทฺเทสวเสนปิ สมฺมสนจารสฺเสว อิจฺฉิตตฺตา’’ติ วทนฺติฯ

ปฏิกฺขิปิตฺวาติ ‘‘อิทํ สพฺพํ นาม น โหตี’’ติ เอวํ ปฏิกฺขิปิตฺวาฯ ตสฺสาติ ‘‘อญฺญํ สพฺพํ ปญฺญาเปสฺสามี’’ติ วทนฺตสฺสฯ